Nga Enri Çeno
Nga Akordet e Abrahamit te Marrëveshja e Alaskës: Fillimi i një Rendi të Ri Botëror
Preludi i ri global – një botë në rishpërndarje fuqish
Pas më shumë se tri dekadash pas Luftës së Ftohtë, bota po hyn në një moment rishpërndarjeje gjeopolitike të ngjashme me periudhat pas luftërave botërore. Akordet e Abrahamit (2020), të ndërmjetësuara nga SHBA, ishin akti i parë konkret që sinjalizoi se politika globale po zhvendoset nga përplasja drejt balancës.
Ato nuk ishin thjesht marrëveshje paqeje mes Izraelit dhe disa shteteve arabe, por një model i ri diplomatik: paqe përmes interesave të përbashkëta strategjike, teknologjike dhe ekonomike, më shumë sesa përmes idealizmit tradicional diplomatik.
Në këtë frymë, “Marrëveshja e Alaskës” (nëse do të formësohej si koncept real), do të përfaqësonte fazën e dytë të kësaj arkitekture të re ndërkombëtare — një përpjekje për ta përfshirë Rusinë në një ekuilibër të ri, për ta nxjerrë gradualisht nga orbita kineze dhe për ta afruar me Perëndimin, në mënyrë që të shmanget krijimi i një blloku aziatik hegjemonik.
SHBA–Rusi: nga rivaliteti i epokave te nevoja për bashkëpunim strategjik
Pas më shumë se dy vitesh lufte në Ukrainë dhe sanksionesh të ashpra ekonomike, Rusia është gjetur në një varësi të thellë ekonomike dhe teknologjike ndaj Kinës.
Pekini e ka shfrytëzuar konfliktin për ta kthyer Moskën në partner të varur, duke e orientuar drejt tregjeve aziatike dhe sistemeve të pagesave alternative si CIPS, në vend të SWIFT-it perëndimor.
Kjo varësi ka krijuar një asimetrikë të re gjeopolitike, që e ka bërë Rusinë më të dobët dhe Kinën më të guximshme.
Nga ana tjetër, SHBA po përballet me sfidën më të madhe strategjike të shekullit XXI: si të frenojë ngritjen e Kinës pa e shtyrë Rusinë plotësisht në krahët e saj.
Një marrëveshje e re – e ngjashme në frymë me Akordet e Abrahamit – por këtë herë midis Washingtonit dhe Moskës, do të kishte synimin jo të krijojë miqësi, por të rindërtojë një ekuilibër të domosdoshëm.
Akordet e Alaskës – një metaforë për ngrirjen e një lufte dhe shkrirjen e një epoke
Nëse “Akordet e Abrahamit” simbolizuan afrimin mes Lindjes dhe Izraelit, Akordet e Alaskës do të përfaqësonin afrimin midis dy poleve të mëdha veriore – SHBA dhe Rusisë – në territorin simbolik të Alaskës, një zonë që historikisht lidhte fizikisht dy botë që dikur ishin një hapësirë: Amerikën dhe Euroazinë.
Një marrëveshje e tillë do të kishte disa qëllime kryesore:
Ngrirja e konfliktit në Ukrainë, me një zgjidhje që ruan integritetin territorial të shtetit, por që parashikon garanci të përbashkëta për sigurinë në kufijtë lindorë.
Rikthimi i Rusisë në arkitekturën e tregtisë ndërkombëtare, nën kushte të reja kontrolli, për të balancuar ndikimin kinez.
Krijimi i një “këshilli të ri gjeoteknologjik” ku SHBA, BE dhe Rusia të bashkëpunojnë për kontrollin e zhvillimit të inteligjencës artificiale, energjisë bërthamore, dhe burimeve kritike natyrore (nikel, litium, uranium).
Riformësimi i sistemit financiar global, me ndërtimin e një standardi të ri dixhital të pagesave ndërkombëtare (një “Bretton Woods 2.0”) që do të përfshinte edhe monedhat dixhitale sovrane.
Balanca e madhe: Kina në qendër të dilemës
Për Kinën, një marrëveshje e tillë do të përbënte sfidën më serioze strategjike që nga themelimi i Republikës Popullore më 1949.
Nëse Moska afrohet me Perëndimin, Pekini humbet aleatin më të madh gjeostrategjik në Euroazi dhe përballet me një rrethim të ri – ekonomik, teknologjik dhe ushtarak – nga një bosht SHBA–BE–Rusi.
Për këtë arsye, çdo përpjekje për “Akordet e Alaskës” do të përballet me kundërshtime të ashpra nga Kina. Pekini do të tentojë të intensifikojë bashkëpunimin ekonomik, të rrisë ndikimin në BRICS dhe të zgjerojë përdorimin e juanit në tregtinë ndërkombëtare, për të mos lejuar që një rend i ri i udhëhequr nga Perëndimi të rikthejë dominimin e dollarit.
Dimensioni teknologjik – revolucioni i katërt industrial si front i paqes dhe konfliktit
Në sfondin e kësaj loje të madhe, po ndodh revolucioni më i rëndësishëm industrial në historinë e njerëzimit – ai i inteligjencës artificiale, ku epërsia teknologjike është e barabartë me epërsinë gjeopolitike.
SHBA dominon në AI përmes kompanive si OpenAI, Google DeepMind dhe Anthropic;
Kina po përpiqet të ndërtojë një model të vetëqëndrueshëm nën kontroll shtetëror;
Rusia, e izoluar, kërkon partnerë për të hyrë në këtë garë.
Një akord global teknologjik, që do të përfshinte rregullat e sigurisë së AI-së, kontrollin e teknologjive duale (civile-ushtarake) dhe mbikëqyrjen etike të sistemeve autonome, do të ishte pjesë e “Paktit të Alaskës” – një mënyrë për ta kthyer konkurrencën në bashkëpunim.
Në këtë kuptim, inteligjenca artificiale nuk është vetëm mjet zhvillimi — është mjeti i paqes së re strategjike.
Rendi i ri financiar dhe energjetik – drejt një bote multipolare të menaxhuar
Në planin financiar, çdo marrëveshje e madhe SHBA–Rusi do të synojë të stabilizojë tregjet e energjisë dhe të zhvendosë dominimin nga karburantet drejt energjisë së pastër, por pa prishur ekuilibrat e ekonomive eksportuese.
Në planin monetar, pritet të lindë një arkitekturë e re digjitale globale — një sistem pagesash të bazuar në monedha dixhitale të bankave qendrore (CBDC), që mund të zëvendësojë gradualisht rolin e SWIFT-it dhe të balancojë ndikimin e BRICS.
Në këtë rend të ri, SHBA do të ruajë epërsinë teknologjike, BE do të mbajë rolin e stabilizuesit institucional, Rusia do të kërkojë garanci sigurie dhe tregje energjie, ndërsa Kina do të duhet të përshtatet me realitetin e një bote që nuk pranon më dominim të vetëm.
“Paqja e Ftohtë” si forma e re e stabilitetit global
Nëse “Akordet e Abrahamit” sollën paqe në Lindjen e Mesme, Akordet e Alaskës mund të sjellin një “paqë të ftohtë” në Euroazi.
Jo në kuptimin e mungesës së tensioneve, por si një marrëveshje për të menaxhuar rivalitetin dhe për ta kthyer garën në bashkëjetesë strategjike.
Në një botë ku inteligjenca artificiale, ekonomia digjitale dhe energjia e pastër po përcaktojnë fuqinë, paqja nuk është më çështje ideologjie – por algoritmi, interesi dhe stabiliteti.
Në fund të fundit, çdo rend i ri botëror lind jo nga fitoret ushtarake, por nga marrëveshjet që arrijnë të menaxhojnë frikën dhe ambicien njëherazi.
Dhe në këtë kuptim, “Marrëveshja e Alaskës” – si ide, si metaforë, si vizion – mund të jetë akordi i shekullit XXI.