By National Geographic
Në Hemisferën e Veriut, njerëzit po shijojnë orë të gjata me diell veror, pa e ditur se po përjetojnë disa nga ditët më të shkurtra që nga fillimi i matjes moderne të kohës – ndonëse vetëm me ndonjë milisekondë më pak.
Më 9 korrik u shënua dita më e shkurtër e vitit, pasi Toka u rrotullua më shpejt – 1.34 milisekonda më shpejt se rrotullimi standard prej 24 orësh. Kjo sipas Shërbimit Ndërkombëtar të Rrotullimit të Tokës dhe Sistemeve Referuese (IERS) dhe Observatorit Detar të Shteteve të Bashkuara.
Parashikohet që gjatë kësaj vere të shënohen edhe dy ditë të tjera historikisht të shkurtra – më 22 korrik dhe më 5 gusht. Ndryshimet në shpejtësinë rrotulluese të Tokës nuk janë të rralla, por shkencëtarët po shqyrtojnë arsyet pas këtij rritmi të shpejtë të kohëve të fundit.
“Gjatë dekadës së fundit, gjatësia mesatare e ditës ka qenë në rënie. Kjo është vënë re veçanërisht gjatë pesë viteve të fundit, kur ndonjëherë dita ka zgjatur më pak se 24 orë,” thotë Nicholas Stamatakos, astronom pranë Departamentit të Orientimit të Tokës në Observatorin Detar të SHBA-së.
Pse po rrotullohet Toka më shpejt?
Ndryshimet në rrotullimin e Tokës janë rezultat i një përzierjeje komplekse faktorësh, por shkencëtarët veçojnë disa prej tyre. Hëna ndikon në Tokë në mënyra të ndryshme gjatë orbitës së saj. Kur pozicionohet afër ekuatorit dy herë në muaj, tërheqja gravitacionale ngadalëson paksa rrotullimin e Tokës. Por kur afrohet më shumë drejt poleve, po dy herë në muaj, graviteti i saj ndihmon Tokën të rrotullohet më shpejt.
Toka dhe atmosfera e saj rrotullohen në harmoni, duke ndarë një moment këndor të përbashkët që nuk mund të ndryshohet vetëm nga njëra palë. Gjatë verës, atmosfera rrotullohet më ngadalë për shkak të ndryshimeve në rrjedhën ajrore (jet stream). Kjo do të thotë se planeti duhet të rrotullohet më shpejt për të ruajtur momentin këndor konstant.
Brenda Tokës po ndodh diçka e çuditshme që fizikantët nuk e kuptojnë plotësisht. Për arsye ende të panjohura, bërthama e Tokës është duke u ngadalësuar prej 50 vitesh, dhe për të ruajtur momentin këndor, pjesa e ngurtë e Tokës mbi të është duke u rrotulluar pak më shpejt për të kompensuar këtë ndryshim. “Nuk e dimë pse ndodh kjo, ose çfarë do të ndodhë me bërthamën në të ardhmen,” thotë Duncan Agnew, gjeofizikan në Institutin Oqeanografik Scripps.
A janë këto ditët më të shkurtra në histori?
Vitet e fundit kanë shënuar ditët më të shkurtra që nga fillimi i matjes atomike të kohës në vitin 1955, por nuk janë aspak më të shkurtrat në historinë e Tokës. Në mënyrë mesatare, ditët e Tokës janë duke u zgjatur prej miliarda vitesh. Që nga formimi i Hënës, graviteti i saj dhe ndikimi në baticat oqeanike e ka ngadalësuar gradualisht rrotullimin e Tokës.
Analiza e guaskave të lashta të molusqeve nga epoka e dinosaurëve tregon se, rreth 70 milionë vjet më parë, viti kishte 372 ditë dhe dita zgjaste vetëm 23.5 orë. Koralet e fosilizuara nga 430 milionë vjet më parë sugjerojnë se atëherë kishte më shumë lindje dhe perëndime të diellit, pasi dita zgjaste vetëm 21 orë.
Edhe pse prirja afatgjatë është zgjatja e ditëve, luhatjet afatshkurtra kanë prodhuar periudha me ditë të shkurtra.
“Të gjitha ditët ishin më të shkurtra se ato që po vijnë gjatë viteve 1820 dhe përsëri nga viti 1865 deri më 1880” , thotë Agnew. “Sipas të dhënave të IERS, ka pasur madje ditë më të shkurtra në qershor/gusht 2022 dhe qershor 2024.”