Ka qytete ku kujtesa është një muze. Ka të tjerë ku është një dosje e mbyllur. Tirana është bërë vendi ku kujtesa endet rrugëve pa zë, e plakur, paksa e përçudnuar, ndonjëherë edhe e padukshme. Në mes të këtij qyteti që vuan nga harresa e qëllimshme dhe nga ndriçimi i tepërt i spektaklit të përditshëm, qëndron një vepër që nuk shkon me asgjë përreth. Por ndoshta për këtë arsye është më e nevojshme se çdo gjë tjetër: Postbllok.
Një bunker i çarë. Një mur ndarës. Një skelet hekuri. Një instalacion që për dikë mund të duket si relike e një epoke të shkuar, por që për një sy të shqetësuar është një vatër e fundit e ndërgjegjes publike në një qytet që po e ripërdor pushtetin me të njëjtën logjikë që dikur ndërtonte bunkerë.
Le ta themi pa mëdyshje: ky vend po sundohet tashmë gati prej dy dekadash nga një emër i vetëm, nga një stil i vetëm. Jo thjesht një politikan, por një projekt personal pushteti, i shtrirë më shumë se ç’mund të durojë një demokraci normale. Edi Rama është aty që nga fillimi i shekullit; kryetar bashkie, drejtues partie, kryeministër për më shumë se një dekadë. Mbi titujt, mbi vitet, ka mbetur konstante një instinkt: të zotërojë çdo hapësirë publike. Jo përmes përfaqësimit, por përmes shfaqjes. Pushteti si estetikë. Si ekran. Si ngjyrë. Si teatër. Si zbukurim i harresës.
Nën këtë ndriçim të pamëshirshëm, historia e errët e diktaturës përmendet si kapitull i mbyllur, ndërsa rishfaqet çdo ditë, me forma të reja: përqendrim absolut të pushtetit; nënshtrim të strukturave partiake; heshtje që mbulon shoqërinë; zhdukje të çdo hapësire të lirë ku kritika mund të marrë frymë. Një opozitë e vjedhur. Media të kontaminuara. Institucione të kapura. Nga rezistenca ka mbetur veç një fill i hollë.
Në këtë atmosferë të ngjeshur, goditja e sotme ndaj disa prej mediave kryesore të vendit – “News 24”, “Panorama”, “Balkanweb”, “Gazeta Shqiptare” – është një gërrmim i qëllimshëm në fytyrën e çdo qytetari. Regjimi nuk mjaftohet më me heshtjen e ngadaltë të shoqërisë. Do të mbyllë edhe ato pak burime zëri që kanë mbetur. Shqipëria po humbet me shpejtësi atë që ka fituar me shumë mundim, dekadë pas dekade, duke u ngritur, rrëzuar, e rikthyer në këmbë.
Një media e hapur, e lirë, profesionale, po goditet me dhunë policore. Qeveria ka hequr dorë nga maska e saj e brishtë e kinse liberalizmit. Policia në dyert e medias nuk është thjesht një pamje e rëndë është një sfidë ndaj lirisë, një heqje dorë nga demokracia si parim, një shkelm mbi ëndrrën shekullore të integrimit. Shqipëria e diktaturës ishte më e ndershme në brutalitetin e saj, nuk fshihej. Sot, pushteti shfaqet i stolisur, i pikturuar, i ngjyrosur. Por nën të, logjika është e vjetër: të verbojë dhe shurdhojë shoqërinë.
Në një vend ku bunkerët e dikurshëm janë kthyer në atraksione turistike dhe kujtesa në kartolina, pushteti ndërton bunkerë të rinj. Jo më prej betoni, por prej frike dhe autocensure. Postbllok-u, i ngritur për të kujtuar dhunën e së shkuarës, është edhe paralajmërim për dhunën e së tashmes. Zef Pllumi, në dëshpërimin ku e çuan honet e historisë, tha: “Këtij populli me ia vënë opangen në gojë, nuk bazan.” Sot, ajo opangë nuk është më prej lëkure; është prej titujsh të bllokuar, prej faqeve të zbrazëta, prej zërash që fshihen nën ndriçimin e spektaklit.
Në këtë realitet të stërndriçuar, Postbllok është një dritë e ftohtë. Një dritë që nuk ndriçon, por shfaq hije. Është ndoshta e vetmja vepër në Tiranë që nuk i përket epokës së spektaklit. Nuk është bërë për “content” rrjetesh sociale. Është bërë për të qetësuar një pjesë të ndërgjegjes kolektive, por ka përfunduar duke e shqetësuar më shumë. Dhe për këtë arsye është ende aty: sepse pushteti mendon se ajo është një zë pa zë, një akuza që nuk dëgjohet. Por gabon.
Ideuar nga intelektuali dhe ish-i burgosuri politik Fatos Lubonja dhe piktori Ardian Isufi, vepra qëndron aty prej vitit 2013, përbri Bulevardit të Dëshmorëve të Kombit, si plagë e dukshme në një qytet që ka mësuar të vendosë allçi estetike mbi gjithçka që nuk i shkon politikës së ditës.
E megjithatë, Postbllok nuk ka pushuar së foluri. Flokët e bardhë të kujtesës mbi strukturën e hekurt të Spaçit, murin e izolimit, bunkerin e brendshëm, flasin për një epokë ku pushteti kërkonte nënshtrim, jo pëlqim. Dhe, më tronditëse akoma: nuk flasin vetëm për të kaluarën. Flasin për një të tashme ku servilizmi është standard, besnikëria ndaj liderit është kriter karriere, mendimi kritik është pa tribunë.
Sepse kjo vepër, më shumë se monument, është pasqyrë. E tregojnë këmbët që kalojnë pranë saj pa e parë. E tregon heshtja institucionale që e lë të mbijetojë si artefakt i padëmshëm. Por nuk është i tillë. Në një hapësirë publike të sterilizuar, ku arti është kthyer në sfond propagande, Postbllok është e vetmja vepër që guxon të ketë një mesazh që pushteti nuk e kontrollon. Dhe kjo është më shumë se art. Është akuzë.
Postbllok ngrihet mbi një kontrast që është më shumë se estetik. Është filozofik: ai shfaq të shëmtuarën për të lindur një bukuri që nuk kërkon admirim, por vëmendje. Bukuri që politika nuk e duron dot. Sepse e bukura që lind nga dhimbja nuk shërben për dekore, slogane, inaugurime. Është një e bukur që akuzon. Dhe çdo akuzë, edhe në formë betoni, është rrezik për pushtetin që do të zgjasë pafundësisht.
Prandaj kjo vepër nuk është nostalgjike. Është paralajmëruese. Nuk flet për atë që ishte, por për atë që është: mënyra si shoqëria ndërton kulte, toleron nënshtrim, bën paqe me gjuhën e urdhrit, me gjuhën e vetëm një zëri. Ky zë, dikur nga altoparlantët, sot nga ekranet; më i butë, më i ngjyrosur, por po aq përjashtues për çdo mendim ndryshe.
Kjo është goditja më e hollë e Postbllok-ut: monument i së kaluarës që sfidon të tashmen. Jo me britma, por me praninë. Me atë që Kadareja do ta quante “të pamundurën që nuk ikën dot”. Dhe ndoshta pikërisht për këtë arsye, është ndër veprat më të bukura të këtij qyteti.
Sepse të bukurën e vërtetë nuk e bën materiali, as forma. E bën domosdoshmëria që ajo të ekzistojë. Dhe, në një kohë kur pushteti i është kthyer artit si formë legjitimiteti, një vepër që nuk i shërben pushtetit është më shumë se art. Është rezistencë.