Nga Enri Ceno
“Leviatani” i Tomas Hobs, i publikuar në 1651, qëndron si një nga veprat më të ndikueshme në filozofinë politike perëndimore. Duke dalë nga turbullira e Luftës Civile Angleze, Hobs kërkoi të adresonte kaosin dhe rrëmujën që karakterizonte shoqërinë e tij bashkëkohore. Nëpërmjet “Leviatanit”, ai artikuloi një vizion të qeverisjes dhe natyrës njerëzore që ka ndikuar thellësisht në kuptimin tonë të autoritetit, qeverisjes dhe kontratës sociale. Ky artikull shqyrton temat kryesore, konceptet dhe pasojat e veprës së Hobs, duke eksploruar rëndësinë e saj si në kontekstin e kohës së tij ashtu edhe në diskursin politik bashkëkohor.
Konteksti i Veprës
Për të vlerësuar plotësisht “Leviatanin”, është e domosdoshme të kuptohet sfondi historik në të cilin shkroi Hobs. Lufta Civile Angleze (1642–1651) ishte e shënuar nga konflikte të dhunshme midis Rojalistëve, që mbështesnin mbretin Charles I, dhe Parlamentarëve, që kërkonin më shumë pushtet për Parlamentin. Kjo periudhë pasigurie e çoi Hobsin të reflektojë mbi natyrën e autoritetit dhe nevojën për një qeveri të fortë për të parandaluar kolapsin shoqëror.
Hobs u ndikua nga revolucioni shkencor dhe botëkuptimin mekanistik të mendimtarëve si Galileo dhe Deskartes. Ai e afroi sjelljen njerëzore dhe shoqërinë me një racionalitet të ngjashëm, duke kërkuar të aplikonte arsyetimin empirik në filozofinë politike.
Temat dhe Konceptet Kryesore
1. Gjyqi i Natyrës
Hobs e fillon “Leviatanin” me një përshkrim të gjendjes së natyrës—një kusht hipotetik në të cilin individët ekzistojnë pa një autoritet të përbashkët. Ai e karakterizon këtë gjendje si një konflikt të përjetshëm, ku jeta është “e vetmuar, e varfër, e neveritshme, brutale dhe e shkurtër.” Në këtë ambient, individët janë të shtyrë nga interesi personal, frika dhe dëshira për vetëruajtje. Pa një autoritet qeverisës për të zbatuar rregullat dhe për të ruajtur rendin, Hobs sugjeron se ndërveprimet njerëzore do të shndërroheshin në dhunë dhe kaos.
2. Kontrata Sociale
Për të shpëtuar nga rreziqet e gjendjes së natyrës, Hobs propozon konceptin e kontratës sociale. Individët bien dakord kolektivisht të dorëzojnë disa liri dhe t’i nënshtrohen autoritetit të një sovrani—një entitet të gjithë-pushtetshëm që ka detyrën për të siguruar paqe dhe siguri. Kjo kontratë nuk është një dokument fizik, por një marrëveshje e përbashkët mes individëve për të formuar një shoqëri të qeverisur nga ligjet.
Hobs argumenton se sovrani duhet të ketë pushtet absolut për të zbatuar efektivisht ligjet dhe për të ruajtur rendin. Ky autoritet absolut është i nevojshëm sepse, sipas Hobbes, çdo ndarje pushteti do të çonte në konflikt dhe një rikthim në anarkinë e gjendjes së natyrës.
3. Leviatani si Sovran
Termi “Leviatan” vetë simbolizon pushtetin sovran që Hobs e imagjinon. Ai përdor krijesën biblike si një metaforë për shtetin, i cili duhet të jetë i fuqishëm dhe i fortë për të kërkuar respekt dhe bindje. Në tekst, Hobs artikulon se Leviatani, ose pushteti sovran, duhet të jetë një person (një monark ose një asamble) dhe një konstruksion artificial, që përmbledh vullnetin kolektiv të popullit.
Hobs përshkruan karakteristikat e këtij autoriteti sovran, të cilat përfshijnë:
– Pushtet Absolut: Sovrani duhet të ketë autoritetin për të krijuar ligje, për të vendosur taksa dhe për të mbajtur një ushtri të qëndrueshme për të siguruar përputhshmërinë dhe për tu mbrojtur nga kërcënimet e jashtme.
– Pavarësia: Sovrani duhet të veprojë në interesin e shtetit, duke siguruar që drejtësia të shpërndahet në mënyrë të drejtë dhe pa paragjykime.
– Stabiliteti: Prania e një sovrani të fortë është thelbësore për stabilitetin shoqëror; pa të, argumenton Hobs, rreziku i luftës civile dhe kaosit është i madh.
4. Natyra Njerëzore dhe Racionaliteti
Pikëpamja e Hobs për natyrën njerëzore është themelore pesimiste. Ai pohon se njerëzit janë në thelb egoistë dhe të shtyrë nga dëshira dhe frikërat. Kjo pikëpamje e çon atë të argumentojë për një qeveri të fortë, pasi ai beson se individët nuk mund të besohen të qeverisin veten. Megjithatë, Hobs gjithashtu pranon kapacitetin për arsyetim. Ai argumenton se përmes deliberatës racionale, individët mund të njohin nevojën për një kontratë sociale dhe përfitimet e një sovrani të fortë për të ruajtur paqen.
5. Religjoni dhe Politika
Hobs eksploron marrëdhënien mes fesë dhe politikës, duke theksuar rëndësinë e një shteti laik. Ai argumenton se autoriteti fetar nuk duhet të ndërhyjë në autoritetin e sovranit. Në “Leviatan”, Hobs mbështet ndarjen e kishës nga shteti, duke sugjeruar se besimet fetare nuk duhet të diktatojnë pushtetin politik apo të minojnë rendin shoqëror. Ky qëndrim ishte veçanërisht provokues në një kohë kur konfliktet fetare ishin të zakonshme.
Pasojat dhe Trashëgimia
Idetë e paraqitura në “Leviatan” kanë pasur një ndikim të qëndrueshëm në mendimin politik dhe vazhdojnë të rezonojnë sot. Theksimi i Hobs mbi nevojën për një autoritet të fortë qendror krijoi themelin për teoritë moderne të qeverisjes, duke përfshirë konceptet e shtetit-kombit dhe rolit të qeverisë në sigurimin e rendit shoqëror.
Vepra e Hobs gjithashtu fton debate të vazhdueshme rreth natyrës së autoritetit dhe të drejtave individuale. Kritikët kanë sfiduar pikëpamjen e tij për sovranitetin absolut, duke argumentuar për nevojën e kontrollit dhe balancave dhe mbrojtjen e lirive civile. Mendimtarët e Iluminizmit si Xhon Lok dhe Zhan-Zhak Ruso e ndërtuan mbi idetë e Hobsit dhe reaguan ndaj tyre, duke çuar në zhvillimin e teorive liberale demokratike që prioritizojnë të drejtat individuale dhe detyrimet e përbashkëta të kontratës sociale.
Në diskursin politik bashkëkohor, njohuritë e Hobs mbi natyrën njerëzore dhe nevojën për qeverisje mbeten relevante, veçanërisht në diskutimet mbi balancën midis sigurisë dhe lirisë. Vepra e tij shërben si një kujtesë paralajmëruese për rreziqet potenciale të pushtetit të pakontrolluar, si dhe për nevojën për një autoritet qeverisës për të ruajtur paqen dhe rendin.
Përfundim
“Leviatani” i Tomas Hobs është një tekst themelor në filozofinë politike që adreson kompleksitetet e natyrës njerëzore, autoritetit dhe qeverisjes. Përmes eksplorimit të gjendjes së natyrës, kontratës sociale dhe nevojës për një sovran të fuqishëm, Hobs ofron një vizion tërheqës, ndonëse të diskutueshëm, të rendit politik. Idetë e tij vazhdojnë të ndikojnë në diskutimet bashkëkohore rreth autoritetit, të drejtave individuale dhe rolit të qeverisë në shoqëri. Ndërsa ne navigojmë sfidat e qeverisjes moderne, njohuritë e Hobs shërbejnë si një lente kritike për të shqyrtuar balancën delikate midis rendit dhe lirisë, autoritetit dhe të drejtave individuale.