Është e vështirë të flasësh për veten, por këtë rrëfim po e ndaj me ju duke ia dedikuar dy gazetareve që kanë humbur jetën mbas luftës me sëmundjen e rëndë: Erma Zargocanit, gazetare ekonomie, dhe Sonila Mesaresë, gazetare për çështjet e drejtësisë.
Shumë kush më njeh me emrin Anila Hoxha, por për hatër të fakteve dhe të të vërtetës dua t’ju them: mbiemri im është Hoxhaj me “J” në fund, por gërma e fundit ra këtu, në vitin 1999, kur punoja në radio. Isha studente në vitin e dytë për gjuhë letërsi në Tiranë dhe e nisa emisionin sociokulturor mbas një çmimi me poezi për të rinjtë. Dy nga vargjet e asaj poezie ishin:
“Pse keni frikë nga qentë?
Një e lehur qence dhemb më shumë se një e kafshuar.”
Si një studente që kisha nisur shkollën në 1997, jetoja ende në konvikt. Në një nga mëngjeset kur po vrapoja për emisionin, në korridoret e konviktit u ndesha me dy oficerë policie. Ata thanë se një vajzë ishte gjetur e masakruar në hyrje të Qytetit Studenti. Ata kërkuan dëshmitarë për ta identifikuar. Ata po bënin apelin se kush mungonte.
Vajza ishte Kozeta Hyseni, studente në të njëjtin auditor me mua, prej nga dolën dhjetë gazetarë, por vazhdojmë ende si gazetarë unë, Elia Zotka, Ardi Pana, Leonard Mitro dhe Jolldiz Shuaipi.
Kozeta ndiqte me ne vitin e dytë për gjuhë letërsi. Ishte vajza e prokurorit Luftar Hyseni, që sapo kishte nisur luftën ndaj skafeve në Vlorë, qytetit që ishte kthyer në portën prej nga ku Shqipëria po zbrazej dhe shqiptarët po largoheshin duke vënë bast jetën e tyre. Mbas masakrimit të Kozetës, ne protestuam, ne kërkuam të gjendeshin autorët, që as mbas 26 vitesh ende nuk janë zbuluar.
Aty pashë se si me pyetjet “pse kishte dalë natën studentja” bëhej fajtore viktima. Aty pashë burokracinë. Pashë çfarë do të thotë të ndihesh i huaj në vendin tënd. Pashë se si njeriu kthehet në statistikë, në krim të pazbardhur. Dhe pata frikë.
Ky ishte momenti kur vendosa ta lë radion, ta lë poezinë dhe ndërthurjen me të, sepse kisha nevojë që me pyetjet PSE, SI, KUSH, KUR dhe KU të nisja gazetarinë e terrenit, atë gazetarinë që quhet KRONIKA E ZEZË, ndryshe aktualitet.
Vendosa të isha gazetarja që, pavarësisht emrit kronikë e zezë, duke filluar në shtypin e shkruar në atë kohë Republika dhe Dita, të shkruaja artikuj, reportazhe, shkrime të thelluara, ngjarje të ditës, duke raportuar kështu pjesën më të dhimbshme. Pjesën më të shëmtuar, më të paperceptueshmen, atë anë të medaljes që nuk ke fjalë ta shpjegosh, të shkosh në sallat e gjykatës e të shohësh vrasës përballë familjarëve që ju kanë vrarë një anëtar.
Dhe pas vështirësive në skenën e krimit, vendgjarjes, personazhe që duhet t’i kontaktosh doemos mbas një skandali, një mjedisi burrash që e kanë të vështirë të pranojnë se një zë vajze po të pyet “PËRSE NUK E KE BËRË DETYRËN”, vjen ai momenti tjetër i vështirë. Je para kompjuterit dhe nuk di si ta nisësh fjalinë, si të shkruash, sepse ke parasysh që tjetër gjë është informimi, tjetër kujdesi për të mos helmuar shoqërinë. Dhe tjetër gjë të kërkosh llogari. Tjetër gjë të denoncosh e të përmbahesh fakteve. Dhe tjetër, pavarësisht bindjes, të formosh numrin dhe të kërkosh një reagim nga i dyshuari. Të gjitha i bashkon e vërteta.
Ajo që kupton në fillim është diçka që ta merr frymën; me raste të duhet të hysh në familje të ndryshme për të ngushëlluar, ti gazetari i kronikës së zezë, që me raste në redaksi do ndihesh si para një muri sepse s’ke pasur zemër të kërkosh fotografinë e të ndjerit.
Dhe kështu, ngjarje pas ngjarjesh, gazetari jep zë, u bie këmbanave të alarmit për fenomene shoqërore që më herët letërsia nëpër tragjeditë e lashta i trajton me personazhe të njohur: at dhe nënë, vrasja, incesti, femicidi, tradhëtia, korrupsioni, rebelimi, mashtrimi e deri tek makbethizmi.
Në të njëjtën kohë, përballë një politike që bërtiste “katarsis” në vendin tim, mbasi kisha takuar në Rinas vajza të riatdhesuara që ishin mashtruar për martesë por që përfunduan rrugëve të Evropës, shkrimi për to ishte një copë Shqipëri. Ato më rrëfenin për trafikantë që nuk shpresonin se ndonjëherë do arrestoheshin. Jugu ishte një copë Shqipëri sepse ishte i kanabizuar deri aty sa gratë, nëna apo bashkëshorte e merrnin përsipër mbjelljen e drogës në kopështet e shtëpive, me besimin se kështu po shpëtonin burrat. 60 gra u shpallën në kërkim në atë kohë nga fshatrat e Vlorës dhe të Fierit, dhe kur koha iku, nënë Ferideja, një e moshuar që e vet-fajësua për drogën e të birit, u kthye në pikëpyetjen që i vihet në fund drejtësisë kur ajo bën sikur jep drejtësi.
Gjatë këtyre viteve kam parë pjesën më të dhimbshme të vendit tim, me tragjedi që nuk gjen fjalë t’i raportosh. Kam takuar burra që kanë vrarë gra dhe që e raportonin si vetvrasje, siç i ndodhi Fitnete Docit, investiguar prej meje në 2007; gra që kanë vrarë burrin në dhunë e sipër dhe që më kanë kërkuar ndihmë për fëmijët e harruar nga shteti, si Aishe Pojana. Krerë të bandave më të rrezikshme të 1997 që, kur dilnin para gjykatës, silleshin ende si të fortë. Por të gjithë, të gjithë pa asnjë përjashtim, edhe nëse kisha investiguar ndaj tyre kur dyshonin se po u prekej një e drejtë, kërkonin gazetarin, edhe sikur më herët ta kishin shpallur armik.
Se në vendin tim, ti je armik, po pyete PËRSE!
Përse? Sepse ke bërë detyrën, ke bërë një pyetje, ke raportuar, ke dyshuar.
E kam nisur udhëtimin në 1999 dhe sot jam 46 vjeçe. Shoh që shumë kolegë e kanë lënë gazetarinë, që gazetaria po zbrazet, dhe që gazetarët nuk i duan më. Shoh një gazetari ku numri më i lartë i reporterëve në terren janë vajza e gra, por ato nuk promovohen siç duhet në karrierën e vërtetë mediatike. Shoh që vështirësia e profesionit, ashtu si në ditët e para, është vetëm njëra anë.
Grua apo burrë, të jesh në gazetari, të jesh reporter terreni, duhet të jesh një makinë që nuk fiket kurrë. Dhe kjo nuk lidhet me konkurrencën, kjo nuk lidhet me prodhimin, as me sasinë e titujve, lidhet me një sistem të tërë që, nëse ke mendje kritike, je një problem.
Nuk kam pritur që do të ishte e lehtë. Nuk ka qenë dhe nuk ka për të qenë.
Jam një gazetare që jam goditur me karrige në sallën e gjykatës nga një grua që i dënuan djalin me burg të përjetshëm dhe thjesht prania e një gazetari e bezdiste, nuk donte që gazetari të ekzistonte. E njëjta grua më kërkoi më vonë të rrëfehej për procesin ndaj të birit, QË PO ZVARRITEJ. I kam përjetuar sulmet online dhe të nesërmen kam raportuar sërish, duke u përpjekur të vetpërmbahem dhe të qëndroj në misionin tim që e dua.
Kam humbur njerëz që u kam thënë “më prit 5 minuta”, OSE të telefonoj unë, por më pas mbi ta kam vendosur si prioritet lajmin, duke vrapuar pas tij. Dhe këtë e kupton vetëm një gazetar.
Familja ime është mësuar me mua në tavolinë, por ndërkohë s’jam aty sepse merrem me lajmet. Ata që më njohin e dinë që është e pamundur të përgjigjem nëse jam përfshirë në zbardhjen e një çështjeje.
Dhe sot them: a ia vlejti që zgjodha gazetarinë mbi gjithçka? A duhet të rishpikesha kështu, nga dikush që lexonte poezi, u bëra hulumtuesja që lexon dosje me detaje çnjerëzore dhe që më pas i duhet kohë të procesojë si t’ia risjell publikut?
A ia vlen që shqetësohem kur shoh një titull grackë që mund të lëndojë dikë? Që mund të cënojë? Që nuk denoncon? A ia vlen të shqetësohem kur lexoj “Gazetarja LËSHON BOMBËN”?
Dhe megjithë pyetjet, prapë vazhdoj, nuk e di deri kur, por unë kam vendosur të qëndroj!!!
Nuk e kisha parashikuar që do trajnohesha për gazetare lufte, si në kohën e luftës në Afganistan. Dhe as që do raportoja nga Ukraina në kohë lufte. Por gazetaria është rruga e jetës sime. Dhe jam e shqetësuar që këtë rrugëtim e kanë lënë gazetarë që ia kishin kushtuar jetën gjithashtu; shumë ikën jashtë vendit. Të tjerë, si Elona Meco, rezistuan e rezistuan dhe sot ja ku jemi, prapë me një gazetar më pak si ajo.
Po ju sjell shembuj të tjerë për t’ju treguar se nuk është rreziku që e vret gazetarin; gazetarët nuk e braktisin profesionin për këtë shkak. Por mosrespektimi, cënimi i dinjitetit, kontratat e punës dhe të gjitha këto bashkë VRASIN duke të lënë gjallë.
E para që u frymëzua prej meje që fëmijë të bëhej gazetare është vajza e një oficereje policie, Evis Nasto quhet. E la gazetarinë më pas.
E dyta, vajza e komshinjve të mi në apartamentin ku kam jetuar me qera për dy dekada, Klaudia Malaj quhet. E la gazetarinë.
E treta, është vajza e shitëses ku unë blej rrobat pranë Gjykatës së Apelit. Është në vitin e tretë për gazetari. Nuk lutem më që mos të dorëzohet, por që ne t’i lëmë një ambient të denjë mediatik.
Dhe që kjo të realizohet, duhet që ata që i japin këtij misioni të mos u ndodhë si tek tregimi “Princi i lumtur”: “Në qytet shkëlqente një statujë. Dukej aq e lumtur. Poshtë njerëzit në varfëri, sëmundje, korrupsion dhe njëmijë halle. Por statuja ishte aty dhe dukej e pandjeshme dhe me çdo gjë në terezi. Megjithatë, statuja vuante teksa vështronte të vërtetën. Me ndihmën e një dallëndysheje, shkuli syrin e parë të rubinit dhe ja dërgoi një familjeje në skamje. Shkuli dhe syrin tjetër dhe ja nisi një të miture që kishte humbur shkrepset që duhet të shiste dhe e kishin kapluar ethet e frikës. Problem pas problemi, shkuli çdo gjë prej vetes, derisa një ditë dikush hodhi vështrimin dhe pa se nuk kishte mbetur më asgjë. Dhe e flakën.”
Shënim* Fjalë e mbajtur për “Zërat në media” në Teatrin Kombëtar Eksperimental, 29 tetor 2025