Dashuri, Poezi dhe Dënim në Shqipërinë e Skëterrës (Ese )
Ai e njohu dashurinë si bilbili e njohu këngën — natyrshëm, pa faj, me dëlirësinë e shpirtit që nuk pyet për pasaporta ideologjike. Por fatkeqësisht, ajo që për të ishte dashuri, për botën përreth ishte shkelje. Vajza që dashuroi — bijë e një zyrtari të lartë lokal — nuk duhej të kishte zemër, vetëm biografi. Dhe dashuria e tyre u bë krim.
Në vend të krahëve që t’i jep dashuria, ia këputën krahët Dasha-s dhe atij i vunë byzylykun. Jo të argjendtë, por prej hekuri. E shpallën dekadent. E quajtën modernist të degjeneruar, i ç’ishte shprehje tjetër veç shkulm urrejtjeje ndaj mendimit të lirë. I dogjën dorëshkrimet — i kthyen poezitë në karton, fjalët në pluhur, ëndrrat në rrënojë. Një akt më i rëndë se vdekja për një poet.
Por më e thella plagë nuk ishte burgu. Nuk ishte as katër herë dënimi. Jo, më e tmerrshmja ishte kur vetë shkrimtarët shpifën për shkrimtarin. Kur ata që duhet të ishin vëllezërit e fjalës, u kthyen në gjyqtarë të dënimit. Ai nuk u burgos vetëm nga regjimi — u burgos nga heshtja e kolegëve, nga zilia, nga ndërgjegjja e zvetënuar e atyre që mbijetonin duke ulëritur me frymën e epokës. E thanë heretik, por ai ishte murg i fjalës. E thanë i çmendur, por ai kishte një vetëdije poetike që do ta kishin zili edhe të mëdhenjtë e Evropës. Në një vend ku edhe dashuria duhej të kishte lejë partie, Rreshpja zgjodhi të vuante, por të mos heshtte.
As demokracia nuk ia zgjati dorën. Ai e refuzoi politikën, servilizmin, dekoratat dhe shpërblimet. Një shtypshkronjë e quajtur Evropa që themeloi, u falimentua nga ortakët dhe nga ujqit e vjetër me maska të reja. Rreshpja s’pranoi të bëhej pjesë e rrethit të servilëve që dikur i këndonin diktatorit dhe sot jepnin leksione lirie. “Hipokrizinë e urrej më shumë se prangat” shkruante ai në letra të copëzuara që i mori era — era që ndoshta i çoi në qiell, atje ku i takojnë poetët që s’u kuptuan kurrë.
“Nuk due paret tueja, se nuk due me qenë bashkëfajtor me shërbëtorët që dje kremtonin diktatorin e sot shesin moralin.Fjala e tij nuk mbyllet. Ajo ecën si ujë i thellë në shpirtin e çdo shqiptari që e ndien vetminë dhe nuk pajtohet me padrejtësinë.
I vranë dashuritë – në heshtje, në dhunë, në përjashtim. E lanë vetëm me vetminë e tij, si një Dante i ndëshkuar jo për mëkatet e veta, por për virtytin e tepërt. Ferri që ai përshkroi nuk ishte mitologjik: ishte rruga drejt shtëpisë së vet, ishte redaksia ku i mbyllnin dyert, ishte karrigia bosh në tryezën ku tallen të uriturit.
Por në këtë ferr, ai nuk e humbi dinjitetin. As nuk u përkul. Ai ishte i uritur, por madhështor. Dhe kur doli në dritë, plagët i kishte ende të hapura. Sytë e tij ishin thellësisht poetikë, por plot heshtje që nuk qante më. Ai nuk kërkoi ndjesë, as lavdi. Vetëm të mbijetonte si njeri i fjalës.
Rreshpja vdiq siç jetoi — i lirë, edhe pse i burgosur. I pastër, edhe pse i baltosur nga të tjerët. Ai është poeti i vetmuar i Shqipërisë, Dante i qindra ferrave, shenjti i mallkuar i dashurisë, që nuk kërkoi të adhurohej, por të kuptohej. Dhe ne s’e kuptuam… vetëm tani kur është vonë, shumë vonë.