Nga Reldar Deda
Në Tiranën e zhurmshme, mes zërave të vinçave dhe shkëlqimit të xhamave shumëkatësh, Jamarbër Malltezi, një qytetar me emër dhe me dokumente në dorë, nuk po thërret për drejtësi abstrakte, por po përpiqet të nxjerrë në dritë një histori konkrete: sesi prona publike, me një proces që nis me një firmë në një zyrë të qetë shtetërore dhe përfundon me një ndërtesë gjigande, është kthyer në pronë të pak njerëzve me shumë lidhje.
Janë bërë dhjetëra denoncime. Jo thjesht me zë, por me plane zhvillimi, me vendime të publikuara në fletore zyrtare, me leje ndërtimi dhe me skema ligjore të përdredhura mjeshtërisht për të kaluar tokën e përbashkët në duar private. Në çdo rast, procedura është e njëjtë: një truall që dikur ishte park, trotuar, lulishte apo pronë shtetërore, përmes një varg vendimesh të koordinuara mes ministrive, bashkisë dhe institucioneve të legalizimit, kthehet në një pronë ndërtimi për një kompani të lidhur me të pushtetshmit. Pastaj vijnë makinat, vijnë vinçat, vjen kulla.
Në mesin e këtyre shembujve është një ndërtim simbolik, një strukturë që ngrihet mbi një hapësirë publike në qendër të Tiranës, në zonën e ish-Stadiumit Dinamo. Sipas dokumenteve të publikuara, prona e legalizuar nga një individ në rrethana të paqarta, kalon më pas në duart e një kompanie ndërtimi që ka marrë më shumë se një herë miratimin nga bashkia për projekte të tjera. Duket si një cikël i mbyllur ku shteti nuk ekziston më si garant i interesit publik, por si mjet i ndarjes së pasurisë mes të paktëve.
Në një rast tjetër, në bregun e Shëngjinit, një zonë me interes të lartë turistik, prona të legalizuara nën emra familjarësh të afërt me qeveritarë shndërrohen shpejt në resorte. Kompanitë që i zhvillojnë kanë qenë më parë përfituese të projekteve të financuara nga shteti. Një linjë e padukshme, por e ndjeshme lidh përfitimin privat me vendimin publik.
Më tej, në Durrës, në Porto Romano, me një vendim të vitit 2020, qeveria kalon 400 mijë metra katrorë tokë për një port strategjik. Kompania përfituese është e lidhur me emrat që drejtësia e njeh mirë për inceneratorët. Por, pavarësisht arratisë së tyre, projekti ecën përpara, lejet jepen, tokat kalojnë dora-dorës, dhe askush nuk pyet se për çfarë arsye një kompani pa përvojë në ndërtim merr një projekt dhjetëra milionësh.
Në të gjitha këto episode, prokuroria nuk ka hyrë në lojë. SPAK, struktura e ngritur për të hetuar korrupsionin e lartë, është bërë aktive kur bëhet fjalë për kryetarë komunash që kanë firmosur tendera për ndriçim rrugësh apo për punime të vogla. Por nuk pyet kush ka vendosur që një pronë në qendër të Tiranës të kthehet në kulla. Nuk ndalet të shqyrtojë lidhjet mes kompanive të ndërtimit dhe partisë në pushtet. Nuk ka kërkesa për hetim mbi mënyrën sesi pronat publike janë transferuar për qëllime private përmes vendimeve të KKT-së, as për marrëdhëniet mes qeverisë dhe grupeve të ndërtimit që financojnë fushata.
Malltezi nuk akuzon me fjalë të mëdha. Ai vjen me dosje, me plane, me zinxhirin e vendimeve që nga kryeministria e deri tek zyrtari më i ulët i ALUIZNI-t. Dhe megjithatë, zëri i tij është përplasur përballë një institucioni që bën sikur nuk e dëgjon. Një drejtësi që e di se ku është e lejuar të shkelë, e ku jo. E di kë mund të thërrasë në zyrë dhe kë jo. E di se rënia e një ministri të djeshëm nuk rrezikon sistemin, por hetimi mbi një projekt shumëkatësh e tund themelin e një modeli të tërë qeverisjeje.
Kjo është arsyeja pse këto kulla nuk janë thjesht ndërtesa, por janë dëshmi fizike të mungesës së barazisë para ligjit. Çdo kat i tyre është një akt i mosndëshkimit, çdo dritare është një pasqyrë e një sistemi ku pasuria private është ndërtuar mbi shpërfilljen publike. Dhe në fund, ndërsa qyteti rritet në lartësi, drejtësia zhytet në heshtje. Dhe Malltezi, me dosjet e tij, mbetet si një personazh tragjik që flet për një botë ku faktet nuk mjaftojnë, sepse e vërteta është një mall që nuk ka më blerës.